Krajem 1990. godine, dok se Jugoslavija suočavala s unutrašnjim krizama koje su nagovještavale njen raspad, Evropska zajednica je ponudila finansijsku pomoć od 5,5 milijardi dolara kako bi se sačuvala teritorijalna cjelovitost i politička stabilnost zemlje. To nije bila samo ekonomska ponuda – to je bila posljednja šansa da se spriječi krvavi rat.
Na sastanku u kojem su učestvovali najviši predstavnici jugoslovenskih republika, kao i lideri Evropske zajednice, ponuđena je ideja transformacije Jugoslavije u modernu demokratsku federaciju sa izgledima za članstvo u budućoj EU. U ponudi je stajalo da bi Jugoslavija mogla postati dio evropske zajednice naroda, ali samo ako ostane jedinstvena.
Među prisutnim liderima bili su Franjo Tuđman, Slobodan Milošević, Kiro Gligorov, Alija Izetbegović i drugi. Atmosfera je bila napeta i tiha sve dok Franjo Tuđman, tadašnji predsjednik Hrvatske, nije ustao i rekao: “Ja hoću nezavisnu Hrvatsku, bez obzira na sve.” Tom izjavom, Tuđman je simbolično zatvorio vrata zajedničkoj evropskoj budućnosti Jugoslavije.
Kiro Gligorov je kasnije u više navrata govorio o toj ponudi. Prema njegovim riječima, Evropska zajednica je zaista bila spremna pomoći Jugoslaviji, ali unutrašnji nacionalizmi su bili jači od želje za saradnjom. On je bio jedan od rijetkih lidera koji je vjerovao da je moguće očuvati zajedničku državu u nekom novom, modernizovanom obliku.
Tuđmanova izjava pokrenula je domino efekat. Lideri ostalih republika počeli su jasno izražavati svoje težnje za nezavisnošću. Tako je propuštena možda posljednja velika prilika da se izbjegne rat. Niko više nije govorio o evropskom putu zajedničke države – svako je gledao samo svoj interes.
Ponuda Evropske zajednice uključivala je ne samo novac, već i političku i tehničku podršku za sprovođenje reformi.Međutim, duboko ukorijenjeni konflikti, nepovjerenje i političke ambicije bile su jače od svakog plana. Evropski lideri, uključujući Jacquesa Delorsa, kasnije su izrazili žaljenje što njihova inicijativa nije prihvaćena.
Raspad Jugoslavije koji je uslijedio nakon toga doveo je do ratova, stradanja, etničkih čišćenja i stotina hiljada žrtava. Danas, kad se osvrnemo na to vrijeme, jasno je da je propala evropska ponuda bila šansa za mir – šansa koju su politički lideri odbacili. Ironično, većina bivših jugoslovenskih republika sada teži upravo onom putu koji je tada bio ponuđen – članstvu u EU.
Istorija nas uči da velike odluke donose velike posljedice. Ono što se tada činilo kao pitanje političkog suvereniteta, završilo se kao tragedija cijelog jednog regiona. Možda je vrijeme da se izvuče pouka i da se više nikad ne propusti takva šansa.
#Jugoslavija #EvropskaZajednica #KiroGligorov #FranjoTuđman #Nezavisnost #Balkan #Politika #EUIntegracije #IstorijaBalkana #Geopolitika
